Phân Tích Những Vấn Đề Pháp Lý Về Chức Năng Tư Vấn Của Tòa Án Công Lý Quốc Tế Liên Hợp Quốc (ICJ)

Khái quát về Tòa án công lý quốc tế Liên hợp quốc (ICJ)

Định nghĩa  Tòa án Công lý quốc tế của Liên hợp quốc (ICJ)

Hiến chương Liên Hợp Quốc năm 1945 đã xác định tại Điều 92 về Tòa án công lý quốc tế LHQ-The International Court of Justice (ICJ) là cơ quan tư pháp chính của LHQ, hoạt động trên cơ sở quy chế của mình[1].

Cụ thể, Điều 92 Hiến Chương đã quy định: “Tòa án quốc tế là cơ quan tư pháp chính của Liên hợp quốc. Tòa án này hoạt động theo một qui chế xây dựng trên cơ sở qui chế của Tòa án quốc tế thường trực. Qui chế của Tòa án quốc tế kèm theo Hiến chương này là một bộ phận cấu thành của Hiến chương[2]”.  

Một số đặc điểm của Tòa ICJ

Từ định nghĩa, ta có thể rút ra được một số đặc trưng của tòa ICJ:

• Thứ nhất, về vị trí,vai trò của ICJ trong cơ cấu tổ chức của LHQ: ICJ là cơ quan tư pháp chính của LHQ (the principal judicial organ of the United Nations[3]),  ICJ có sự khác biệt với các cơ quan chính trị khác trong LHQ như Đại hội đồng, Hội đồng Bảo an, điều này không đồng nhất ICJ có chức năng như một tòa án tối cao của một quốc gia[4].  ICJ là cơ quan tài phán duy nhất được thành lập trong khuôn khổ LHQ và là cơ quan tư pháp chính của LHQ, thực hiện chức năng giải quyết tranh chấp giữa các quốc gia, thực hiện chức năng tư vấn và các chức năng phụ khác theo Quy chế của tòa ICJ. Phán quyết của tòa ICJ có giá trị chung thẩm, bắt buộc và không bị xét xử lại bởi bất kì Tòa hay cơ quan tài phán nào khác. chương LHQ cũng là cơ sở pháp lý để ICJ tiến hành các hoạt động tư pháp của mình.  Theo đó, ICJ hoạt động với tư cách là cơ quan chính của LHQ, hoạt động phải tuân thủ các mục tiêu và nguyên tắc của hoạt động của LHQ. Dù ICJ hoạt động dộc lập nhưng phải phù hợp với hoạt động của các cơ quan khác trong một tổng thể chung, mọi tranh chấp thuộc thẩm quyền giải quyết của ICJ phải được giải quyết không phân biệt tranh chấp chính trị hay tranh chấp pháp lý[5]. 
• Thứ hai, về cơ sở hình thành và hoạt động của ICJ:  ICJ là một trong sáu cơ quan chính của LHQ, được thành lập trên cơ sở của Hiến chương LHQ, cụ thể dựa trên cơ sở Chương XIV của Hiến Chương LHQ từ Điều 92 đến 96 và Qui chế của Tòa ICJ. Điều 92 Hiến chương còn quy định thêm về việc Qui chế của Tòa án quốc tế kèm theo Hiến chương LHQ là một bộ phận cấu thành của Hiến chương (forms an integral part of the present Charter). Ngoài ra, Nội quy của tòa ICJ 1946 với nội dung nhằm cụ thể hóa các nguyên tắc được nêu trong Hiến chương. Các văn bản trên là cơ sở để ICJ hoạt động và thực hiện các chức năng của mình. 
• Thứ ba, về thẩm quyền của ICJ: ICJ là cơ quan tài phán có chức năng giải quyết tranh chấp giữa các quốc gia theo Điều 93 Hiến chương LHQ và Điều 34 Quy chế ICJ.  [6]Thẩm quyền tài phán của ICJ là thẩm quyền chung, giải quyết tranh chấp giữa các quốc gia phát sinh ở mọi lĩnh vực, như tranh chấp về chủ quyền đối với lãnh thổ, tranh chấp về khai thác và sử dụng biển, tranh chấp về bảo hộ công dân... theo quy định tại Điều 36 Quy chế ICJ[7]. Bên cạnh đó, ICJ còn có chức năng cho ý kiến tư vấn tại Điều 96 Hiến chương LHQ cho Hội đồng Bảo an (HĐBA) và Đại hội đồng (ĐHĐ), cho ý kiến tư vấn cho các cơ quan khác của LHQ và các tổ chức chuyên biệt khi có sự đồng ý của ĐHĐ. 
• Thứ tư, cơ cấu tổ chức của ICJ: Điều 2 Quy chế ICJ quy định tòa có cơ cấu là một hội đồng các thẩm phán độc lập, được lựa chọn không căn cứ vào quốc tịch, gồm 15 thẩm phán và số thẩm phán cần thiết để tiến hành xét xử là 9 theo Điều 10 Quy chế ICJ, do ĐHĐ và HĐBA lựa chọn theo hình thức bầu.  Điều 9 của Quy chế cũng nhấn mạnh trong số 15 thẩm phán không thể có hai thành viên cùng quốc tịch, thành phần hội đồng thẩm phán phải đảm bảo được tính đại diện, tính công bằng giữa các hệ thống pháp luật cơ bản của thế giới, giữa các khu vực địa lý cũng như giữa các hình thái văn hóa chủ yếu trên thế giới[8]. Nhiệm kỳ của các  thẩm phán thường trực là 9 năm và có thể được bầu lại, cũng do Đại Hội đồng và Hội đồng Bảo an LHQ bầu ra.  
• Ngoài ra, ở IJC còn có thẩm phán ad hoc (vụ việc), được áp dụng khi có một hoặc các bên tranh chấp đề cử ra nếu xét thấy trong thành phần xét xử của tòa không có thẩm phán nào mang quốc tịch nước mình. Cơ chế này nhằm mục đích cân bằng tình thế trước tòa giữa các bên tranh chấp[9] theo Điều 31 Quy chế ICJ. Về phụ thẩm và thư ký tòa án: Các phụ thẩm do tòa tự quyết hoặc theo yêu cầu của các bên tranh chấp đưa ra, họ là những chuyên gia giỏi trong lĩnh vực liên quan đến vụ tranh chấp và không có quyền biểu quyết khi giải quyết tranh chấp mà chỉ có quyền đưa ra ý kiến[10]. Thư ký tòa do tòa đề cử, gồm ban thư ký thường trực và ban thư ký của LHQ[11]. 

Chức năng tư vấn của Tòa án Công lý Quốc tế của LHQ (ICJ)

Định nghĩa chức năng tư vấn của ICJ

Chức năng tư vấn của Tòa ICJ là một trong hai chức năng cơ bản của cơ quan này, theo đó, ICJ có chức năng đưa ra ý kiến tư vấn pháp lý, tư vấn và trả lời câu hỏi do các cơ quan có thẩm quyền đưa ra câu hỏi được quy định trong Hiến chương với tính chất khuyến nghị, không ràng buộc. Chức năng tư vấn pháp lý của Toà án quốc tế có thể được hiểu là việc Toà án đưa ra các ý kiến trả lời đối với các câu hỏi pháp lý được trình lên Tòa án và các ý kiến tư vấn này của Toà án sẽ không mang tính chất ràng buộc về mặt pháp lý[12]. 

Mặc dù không trực tiếp giải quyết các tranh chấp quốc tế, tuy nhiên trên thực tế, ý kiến tư vấn vẫn có ý nghĩa trong việc hỗ trợ giải quyết tranh chấp quốc tế một cách gián tiếp[13]. Bên cạnh đó, ý kiến tư vấn mang ưu điểm là ít tốn kém chi phí cũng như thời gian và thủ tục. Thông thường, các Toà án quốc tế tiêu tốn lượng thời gian từ 3 đến 4 năm đối với các tranh chấp song phương giữa các quốc gia, thậm chí có trường hợp mất 9 năm để giải quyết những tranh chấp này. Thay vào đó, các Toà án quốc tế thường chỉ mất từ 1 đến 2 năm để việc đưa ra các ý kiến tư vấn pháp lý. Đặc biệt, cách làm này còn mang tính chất thiện chí và hoà bình hơn vì nó không đi kèm theo rủi ro thua kiện so với việc giải quyết tranh chấp trực tiếp qua con đường tố tụng[14]. Một điều nữa, ý kiến tư vấn cũng có thể là bước đệm chuẩn bị cho việc tố tụng vì các tuyên bố chính thức của Toà án (dictum) [15] có thể được lấy làm cơ sở cho những lập luận trong những thủ tục tố tụng tiếp theo[16]. Điều này đặc biệt quan trọng đối với những tranh chấp có ít án lệ hoặc không có án lệ giống như tranh chấp về đảo nhân tạo.

Nội dung chức năng tư vấn của ICJ

Chức năng này được quy định tại Điều 96 Chương IV Hiến chương LHQ và từ Điều 65 đến Điều 68 Quy chế của ICJ. Những kết luận tư vấn của ICJ là những kết luận tư vấn về một vấn đề pháp luật bất kỳ nào theo yêu cầu của một cơ quan bất kỳ được chính Hiến chương LHQ hay theo đúng bản quy chế ICJ, cho toàn quyền được yêu cầu [17]. 

Chức năng này đã được Liên hiệp quốc (LHQ) xác định ngay từ lúc thành lập Toà án thường trực Công lý quốc tế (Permanent Court of International Justice, PCIJ). Điều 14 Hiến chương LHQ cho phép Toà PCIJ trả lời các tranh chấp hoặc các câu hỏi pháp lý được đệ trình lên trước Toà bởi Đại hội đồng hoặc Hội đồng của tổ chức này[17]. 

Chức năng tư vấn của Tòa ICJ được thành lập trên cơ sở chương IV từ Điều 65 đến Điều 68 Quy chế Tòa án Công lý quốc tế 1945; Điều 9 khoản 1, Điều 26 khoản 1 điểm b,h,i và phần IV từ các Điều 102 đến 109 Bộ Quy tắc của ICJ 1978; mục 1 phần XII của Hướng dẫn thực tiễn ngày 20/01/2009 được sửa đổi bổ sung ngày 21/3/2013. Ngoài ra, trong quá trình thực hiện chức năng tư vấn Tòa sẽ áp dụng các điều khoản cho các vụ tranh chấp giữa các quốc gia (contentious cases) một cách thích hợp. Điều 96 Hiến chương quy định:

“1. Đại hội đồng hay Hội đồng bảo an có thể hỏi ý kiến của Tòa án quốc tế về mọi vấn đề pháp lý. Ý kiến của Tòa án quốc tế không có tính cách ràng buộc hay Hội đồng bảo an.

2. Tất cả các cơ quan khác của Liên hợp quốc và các tổ chức chuyên môn, trong một lúc nào đó, được Đại hội đồng cho phép cũng có quyền hỏi ý kiến Tòa án quốc tế về những vấn đề pháp lý có thể đặt ra trong phạm vi hoạt động của họ. Ý kiến ấy cũng không ràng buộc các cơ quan và tổ chức ấy.” 

► Các cơ quan được ICJ đưa ra ý kiến tư vấn bao gồm:  

• Thứ nhất, những cơ quan có quyền tự mình đưa ra yêu cầu ý kiến tư vấn của ICJ là ĐHĐ và HĐBA LHQ. Khoản 1 Điều 96 Hiến chương LHQ đã trao quyền cho ĐHĐ và HĐBA quyền có thể “hỏi ý kiến của Tòa án quốc tế về mọi vấn đề pháp lý19”, tuy nhiên ý kiến của ICJ không có tính ràng buộc đối với các cơ quan này. Theo đó, ĐHĐ và HĐBA là hai cơ quan có toàn quyền yêu cầu, hỏi ý kiến của ICJ và tòa ICJ sẽ đưa ra những kết luận tư vấn về một hoặc các vấn đề pháp luật bất kỳ nào theo yêu cầu của hai cơ quan này. Điều 65 của quy chế ICJ cũng nhắc lại về thẩm quyền này một csch gián tiếp, đó là “yêu cầu của một cơ quan bất kỳ được chính Hiến chương LHQ hay theo đúng bản quy chế này, cho toàn quyền được yêu cầu”. Do đó, chỉ có ĐHĐ và HĐBA là có toàn quyền yêu cầu tư vấn đối với ICJ. 
• Thứ hai, đó là những cơ quan có thẩm quyền hạn chế trong việc yêu cầu ý kiến tư vấn của ICJ: đó là các cơ quan khác của Liên hợp quốc và các tổ chức chuyên biệt, các chủ thể này không có quyền tự ý yêu cầu ICJ đưa ra ý kiến tư vấn. Để được ICJ tư vấn, các cơ quan này phải được Đại hội đồng đồng ý, trao quyền thì mới có thể  đề nghị Tòa ICJ cho ý kiến tư vấn. Phạm vi xin ý kiến tư vấn của các cơ quan khác và tổ chức chuyên biệt của Liên hợp quốc cũng hẹp hơn so với Đại hội đồng và Hội đồng Bảo an. Các cơ quan này chỉ được phép yêu cầu tư vấn về những vấn đề pháp lý có thể đặt ra trong phạm vi hoạt động của họ theo quy định của khoản 2 Điều 96 Hiến chương LQH. Kết luận tư vấn của ICJ đối với những cơ quan này cũng không có giá trị ràng buộc. Mục đích của việc đưa ra ý kiến tư vấn là làm sáng tỏ về mặt pháp lý những vấn đề mà các cơ quan, tổ chức này đang xử lý, qua đó, định hướng được hoạt động của các cơ quan, tổ chức đó.

► Về thủ tục thực hiện chức năng tư vấn của ICJ:

Khi có đơn yêu cầu kết luận tư vấn, thư ký tòa án phải báo tin về cho tất cả các quốc gia có quyền tham gia vào ICJ. Đồng thời, Thư ký tòa án sẽ trực tiếp thông báo cho một quốc gia bất kỳ nào có quyền đến tòa án hay một tổ chức quốc tế bất kỳ cung cấp những thông tin về vấn đề nào đó, trong thời hạn Chủ tịch tòa án đã quy định tại phiên họp công khai được triệu tập. Sau khi nhận được hồ sơ đề nghị, Tòa án sẽ lên danh sách những quốc gia, tổ chức quốc tế có thể cung cấp thêm thông tin cho vấn đề pháp lý mà Tòa được yêu cầu tư vấn. Các tổ chức và quốc gia có quyền tham dự vào thủ tục tư vấn của vụ việc và cũng có thể đệ trình lập trường của mình bằng văn bản[18]. Kết luận tư vấn của tòa sẽ được đưa ra trong phiên họp công khai đã được báo trước cho tổng thư ký và các đại diện của các thành viên LHQ trực tiếp có liên quan và cho đại diện của các tổ chức quốc tế khác[19].

>>> Xem thêm: Thực Tiễn Về Việc Thực Hiện Chức Năng Tư Vấn Của Tòa Án Công Lý Quốc Tế Liên Hợp Quốc

Danh mục tham khảo

[1] Xem Trường Đại học Quốc gia Hà Nội, Giáo trình Công pháp Quốc tế, NXB. Đại học quốc gia Hà Nội, Hà Nội, 2014, tr.368-369. 

[2] Charter of United Nations 1945, Article 92: https://www.un.org/en/about-us/un-charter/full-text . 

[3] Xem sđd {2}. 

[4] Hugh Thirlway, The International Court of Justice, in Malcolm Evans (eds), International Law 4th edition, Oxford University Press, 2014, p. 589-590. 

[5] Xem Trường Đại học Công nghệ Thành phố Hồ Chí Minh, Giáo trình Luật Quốc tế, NXB. Chính trị Quốc gia sự thật, tp. Hồ Chí Minh, 2020, tr. 372.  

[6] Xem T.S Nguyễn Thị Hồng Yến-TS. Lê Thị Anh Đào, Hướng dẫn môn học Công pháp quốc tế, NXB. Lao động, Hà Nội, 2020. 

[7] Article  34 of Statute of The International Court of Justice 1945: https://www.icj-cij.org/en/statute.

[8] Article 9, 10 of Statute of The International Court of Justice 1945: https://www.icj-cij.org/en/statute . 

[9] Xem  Article 31 sdd (7). 

[10] Xem  Article 30  sdd (7). 

[11] Xem  Article 21 sdd(7). 

[12] Xem García, Miguel, Thẩm quyền giải quyết tranh chấp và tư vấn pháp lý của Toà án quốc tế về Luật biển, (The Contentious and Advisory Jurisdiction of the International Tribunal for Law of the Sea), Nxb. Brill Nijhoff, Leiden, năm 2015, tr. 288.

[13] Xem đề xuất của Tổng Thư ký Boutros-Ghali (1992) rằng, Tổng Thư ký cần được trao quyền lực yêu cầu tư vấn khi các bên của một tranh chấp mong muốn: Kế hoạch vì Hòa bình (Agenda for Peace).

[14] Vụ kiện lãnh thổ và biên giới biển giữa Cameroon và Nigeria, Toà án Công lý quốc tế (ICJ), năm 2002: http://www.icj-cij.org/en/case/94  

[15] Xem fsir Malick Ndiaye (2010), “Chức năng Tư vấn của Tòa án Quốc tế về Luật biển (The Advisory Function of the International Tribunal for the Law of the Sea)”, Tạp chí Chinese Journal of International Law, quyển 9, số 3, tr. 566.

[16] Điều 38 Quy chế Toà án Công lý quốc tế quy định nguồn của luật pháp quốc tế bao gồm cả án lệ của các Toà án quốc tế. Theo quy định tại Điều 38 của Quy chế ICJ, quyết định của các cơ quan tài phán, bao gồm cả cơ quan tài phán quốc tế và các tòa án trong nước đều có thể được sử dụng như một loại nguồn bổ trợ cho việc giải thích và nhận diện các quy định của luật pháp quốc tế. Việc các cơ quan tài phán quốc tế đưa ra các ý kiến tư vấn cũng là một hình thức giải thích và làm sáng tỏ một số vấn đề pháp lý, đặc biệt là các vấn đề pháp lý mới như tính hợp pháp và hệ quả của việc xây dựng các đảo nhân tạo. Các giải thích này sẽ giúp các quốc gia có cơ sở để tính toán việc sử dụng các thủ tục pháp lý quốc tế để giải quyết các tranh chấp có liên quan. 

[17] Xem Điều 14, Hiến chương Hội Quốc liên. 

[18] Xem International Court of Justice (2017), “Advisory opinions”, the official website of International Court of Justice: [http://www.icj-cij.org/en/advisory-jurisdiction].  

[19] Article 96 of United Nations Charter.